Ocena techniczna stanu konstrukcji Krzyża na wzgórzu Bryjarka w Szczawnicy

W ramach współpracy z Parafialnym Oddziałem Akcji Katolickiej w Szczawnicy, który opiekuje się krzyżem, wykonaliśmy ocenę stanu technicznego konstrukcji krzyża i podłoża, w którym ulokowany jest fundament.

Krzyż na Bryjarce został postawiony w 1902 roku, zaledwie rok po Krzyżu na Giewoncie. W 120 rocznicę jego posadowienia, wobec zmian klimatycznych i towarzyszących im coraz gwałtowniejszym zjawiskom pogodowym oraz naturalnemu postępowi czasu i stateczności konstrukcji, należy podjąć kroki w stronę konserwacji Krzyża i poprawy jego ogólnego stanu technicznego.

Zakres wykonanych prac:

Inwentaryzacja geodezyjna (skanowanie laserowe),
Analiza stanu geometrycznego krzyża (wychylenie, wyboczenia, skręcenia, prostoliniowość elementów),
Ogląd techniczny aktualnego stanu konstrukcji,
Określenie zakresu prac naprawczych i ich kosztorysu.

Nie zachowały się żadne dokumenty związane z projektem konstrukcji ani posadowienia krzyża. Wiadomo, że krzyż wykonała ta sama firma, co krzyż na Giewoncie (Fabryka Siatek, Mebli, Konstrukcji Żelaznych i Wyrobów Ornamentalnych Kutych Józefa Goreckiego w Krakowie), przy czym Krzyż na Giewoncie ma wysokość 17,1 m, a Krzyż na Bryjarce – 10,3 m. Krzyż postawiono w miejscu drewnianego krzyża stojącego w tym miejscu w latach 1886-1902 (10 lipca 1902 roku obwaliła go burza) staraniami gości i obywateli Szczawnicy. Jeżeli konstrukcja i zamysł posadowienia krzyża są tożsame z rozwiązaniami technicznymi z Giewontu, należy podejrzewać, że konstrukcja posadowiona i zabetonowana jest w otworze fundamentowym wykutym w skale. Pierwszy człon z wyprowadzonymi kątownikami mógł zostać analogicznie obsypany materiałem skalnym z dostępnego rodzimego andezytu, zatem sama kopuła pod krzyżem lub jej część może nie mieć charakteru naturalnego. Aktualnie fundament krzyża nie jest widoczny. Odnosząc się jednak ponownie do doświadczeń, wyładowania atmosferyczne uderzające w wysoki obiekt stalowy, wiatry, nagrzewanie konstrukcji i podłoża – to wszystko negatywnie musi wpływać na posadowienie.

W czerwcu 2022 roku przeprowadzono inwentaryzację geodezyjną krzyża. Wykonano pomiar skanerem laserowym (z 6 stanowisk), dzięki czemu odwzorowano obiekt liczbą ponad 24,5 miliona punktów. Technologia skanowania laserowego z coraz większą powszechnością stosowana jest w inwentaryzacji skomplikowanych i wymagających obiektów. Klasyczne metody pomiarów geodezyjnych pozwalają na wykonanie punktowych obserwacji, a w trudnym terenie górskim precyzyjne określenie chociażby pionowości w dwu płaszczyznach byłoby trudne do realizacji. Posiadanie chmury punktów obiektu daje możliwość precyzyjnego określenia liniowości (wyboczeń, odkształceń) elementów konstrukcyjnych oraz zwymiarowania obiektu i określenia jego wychylenia od pionu.

Na potrzeby analiz krzyż zaprezentowano w obu płaszczyznach (od południa po lewej, od wschodu po prawej). Krzyż ma wysokość 10,3m (od poziomu gruntu), ramiona krzyżyją się na wysokości 8m, a rozpiętość poziomego elementu ma 3,75m (drewniana obudowa oświetlenia ma długość 8x4,3m). Przeprowadzono wstępne badania pionowości i geometrii krzyża w przekrojach co 2m. Należy przyznać, że pomimo upływu 120 lat istnienia Krzyża, konstrukcja zachowuje względną pionowość i – tam gdzie to założono – liniowość.

Ponadto wykonano wstępną ocenę stanu podłoża i elementów konstrukcyjnych, tj. kratownicy i nitów.